Oleh : Drs. H. Bambang Sucipto Bin Jahjo Wasito
Teringat beberapa puluh tahun yang lalu ketika masih sekolah di Madrasah Diniyah. Ada syair mengenai tuntunan bagi anak-anak mengenai adab dan akhlak yang harus selalu diimplementasikan dalam kehidupan sehari-hari. Walaupun syair-syair ini mengandung kata-kata yang sederhana, namun syarat akan makna. Berikut ini adalah syair tersebut (dalam bahasa Arab dan Jawa)
1-Sholaatullahi ma lahat kawakib
Alaa ahmad khoiri man rokiba najaib.
2-Iki syiir kanggo bocah lanang wadon
Nebihaken tingkah laku ingkang awon
3-Sarto nerangake budi kang prayogo
Kanggo dalan podho mlebu ing suwargo
4-Bocah iku wiwit umur pitung tahun
Kudu ajar toto keben ora getun
5-Kudu tresno ring ibune kang ngrumati
Awit cilik marang bopo sing gemati
6-Ibu bopo rewangono lamun repot
Ojo koyo wong gemagus ingkang wangkot
7-Lamun ibu bopo prentah inggal tandang
Ojo bantah ojo sengul ojo mampang
8-Andhab asor ing wong tuwo najan liyo
Tetepono ojo koyo rojokoyo
9-Gunem alus alon lirih ingkang terang
Ojo kasar ojo misuh koyo bujang
10-Yen wong tuwo lenggah ngisor siro ojo
Pisan lungguh duwur koyo jamak jujo
11-Yen wong tuwo sare ojo geger guyon
Lamun siro nuju moco ingkang alon
12-Lamun siro liwat ing ngarepe
Kudu nyuwun amit sarto depe depe
13-Lamun ibu bopo duko becik meneng
Ojo melu padu ugo ojo nggreneng
Bab Ambagi Wektu
14-Dadi bocah kudu ajar bagi Zaman
Ojo pijer dolan nganti lali mangan
15-Len wayahe sholat ojo nunggu prentah
Inggal tandang cekat ceket ojo wegah
16-Wayah ngaji wayah sekolah sinau
Kabeh mau gathekake klawan tuhu
17-Kenthong subuh inggal tangi nuli adus
Wudhu nuli sholat khusyuk ingkang bagus
18-Rampung sholat tandang gawe opo bae
Kang prayoga koyo nyaponi omahe
19-Lamun ora iyo moco moco Qur’an
Najan namung sitik dadio wiridan
20-Budal ngaji awan bengi podho wae
Toto kromo lan adabe podo bae
Bab Ing pamulangan
21-Lamun arep budal menyang pamulangan
Toto toto ingkang rajin kang resikan
22-Nuli pamit ibu bopo kanthi salam
Jawab ibu bopo alaikum salam
23-Disangoni akeh tithik kudu trimo
Supoyo ing tembe dadi wong utomo
24-Ono pamulangan kudu tansah gathi
Nompo ilmu pamulangan ilmu kang wigati
25-Ono kelas ojo ngantuk ojo guyon
Wayah ngaso keno ojo nemen guyon
26-Karo konco ojo bengis ojo judas
Mundak diwadani konco ora waras
Mulih saking Pamulangan
27-Bubar saking pamulang inggal mulih
Ojo mumpar mampir dolan selak ngelih
28-Tekan ngomah nuli salin sandangane
Kudu pernah rajin rapi aturane
Ono ing ngomah
28-Karo dulur konco ingkang rukun bagus
Ojo koyo kucing belang rebut tikus
29-Dadi tuwo kudu weruh ing sepuhe
Dadi enom kudu rumongso bocahe
30-Lamun bopo alim pangkat sugih joyo
Ojo siro kumalungkung ing wong liyo
31-Pangkat gampang minggat sugih gampang mulih
Alam iku gampang owah molah malih
32-Arikolo siro madhep ing wong liyo
Kudu ajer ojo mrengut koyo boyo
Karo Guru
33-Marang guru kudu tuhu lan ngabekti
Sekabehe printah bagus dituruti
34-Piwulange ngertenono kanthi ngudi
Nasihate tetepono ingkang merdi
35-Larangane tebihono kanthi yekti
Supoyo ing tembe sira dadi mukti
Ono Tamu
36-Tatkalane ibu bopo tompo tamu
Ojo biyayakan tingkah polahamu.
37-Ojo nyuwun duwit wedhang lan panganan
Rewel beko koyo ora tau mangan
38-Lamun banget butuh kudu sabar dhisik
Nganti tamu mundur dadi siro becik
39-Arikolo podho ubaran tamune
Ojo nuli rerebutan turahane
40-Koyo keting rerebutan najis tibo
Gawe malu lamun deleng wong jobo
41-Kejobo yen bopo dhawuh he anakku
Iku turahe wong ngalim kiyai-ku
42-Bagi sakdulurmu keben kabeh
Ketularan Alim, sugih bondho akeh
43-Niat iro nuprih berkahe wong mulyo
Ora niat rebut turahe wong liyo
Sikap lan lagak
44-Anak islam iku mongso kudu awas.
Ojo nganthi leno mangko mundak tiwas
45-Luru ngelmu iku perlu nanging budi
Adab islam kudu tansah dipersudi
46-Akeh bocah pinter nanging ora bagus
Budhi pekertine sebab do gembagus
47-Ring wong tuwo gak ngerteni gak ngajeni
Sajak pinter dewe longko kang madhani
48-Jare iku caranipun sak puniko
Ora ngono dudu intelek merdeko
49-Ngagem blangkon serban sarung dadi gujeng
Jare ora kebangsaan ingkang majeng
50-Sawang iku pengeran Diponegoro
Imam bonjol Teuku Umar kang kuncoro
51-Kabeh podho belo bongso lang negoro
Podho ngagem destar pantes yen perwiro
52-Nggujeng serban sasat nggujeng Imam bonjol
Sak kancane he anakku ojo tolol
53-Timbang gundhul opo ora luwih bagus
Ngagem tutup sirah koyo raden bagus
54-Kolo-kolo pamer rambut sak karepmu
Nanging kudu eling papan sesrawungmu
55-kumpul mudho bedo karo pul Kyai-ne
Nuju sholat gak podho mlancong nujune
56-Ora nuli mlancong gudhul sholat gundhul
Sowan moro tuwo gundhul nguyuh gundhul
Cita-cita luhur.
57-Anak Islam kudu cita-cita luhur
Keben ndonya akherate biso makmur
58-Cukup ngelmu ngumume lan agamane
Cukup donya kanthi bekti pangerane
59-Biso mimpin sakdulure lan bangsane
Tumuju ring raharjo lan kamulyane
60-Iku kabeh ora gampang laksanane
Lamun ora kawit cilik ta-citane
61-Cita-cita kudu dikanthi gumregut
Ngudhi ngelmu sarto pakerti kang patut
62-Kito iki bakal tininggal wong tuwo
Ora keno ora kito mesthi nuwo.
63-Lamun kito podho ketekan sejane
Ora liwat siro kabeh pemimpine
64-Negaramu butuh menteri butuh mufti
Butuh kadi, patih, setten lan bupati
65-Butuh dokter, butuh Mister ingkang pinter
Ngelmu agama kang nuntun laku bener
66-Butuh guru lan Kyai kang linangkung
Melu ngatur negarane ora ketung
67-Iku kabeh sopo maneh kang ngayai
Lamun ora anak kito kang nyaguhi
68-Kejobo yen siro kabeh ridho mbuntut
Selawase angon wedhus nyekel pecut
69-Siro ridho gocek cikar selamine
Kapir iro mentul-mentul lungguhane.
70-Ora nyelo angon wedhus numpak cikar
Asal cita-cita ngelmu iso nenggar.
71-Nabi kito kolo timur pangon mendho
Ing tembene pangon jalmo kang sembodo
72-Abu bakar sidik iku bakul masar
Nanging noto masyarakat ora sasar
73-Ali abu tolib bakul kayu bakar
Nanging tangkas yen dadi paglima besar
74-Wahid Hasyim santri pondok gak sekolah
Dadi mentri karo liyane gak kalah
75-Kabeh mau gumantung ing sejo luhur
Kanthi ngudi ngelmu sarto laku jujur
77-Tekan kene pungkasane Syi’ir iki
Larikane wolu limo kurang siji
78-Mugo-mugo sejo kitho sinembadan
Dening Allah ingkang nurunake udan
79-Pinaringan taufiq sarto hidayah
Donya akhirate sehat lan ngafiyah
80-Amin-amin-amin-amin-amin-amin
Falhamdu lil-ilaahi robil alamiin
Tamat
(Rd.H.Kian Santang.212)